Szkoła bez ocen – na czym polega i gdzie funkcjonuje w Polsce?

O ile w początkowych klasach szkoły podstawowej stosuje się oceny opisowe, o tyle od IV klasy dominuje już cyfrowy system oceniania, który dorośli bardzo dobrze znają z własnej edukacji. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby również w starszych klasach uczniowie otrzymywali opisowe informacje zwrotne zamiast zwyczajowej oceny "bardzo dobrej", "dostatecznej" czy "dopuszczalnej" (czyli "piątki", "trójki" i "dwójki"). Na czym polega szkoła bez ocen cyfrowych i które placówki preferują opisowy system ocen?

Szkoły bez ocen w Polsce - czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem oświatowym?

Jak najbardziej jest zgodne. Z obowiązujących przepisów wynika, że placówki oświatowe w Polsce mogą swobodnie decydować o stosowanym przez siebie systemie oceniania. W art. 44b ust. 5 ustawy o systemie oświaty (Dz.U. 2024 r. poz. 750) czytamy, że ocenianie uczniów odbywa się w ramach systemu wewnątrzszkolnego i ma celu m.in. dostarczanie podopiecznym, rodzicom i nauczycielom informacji na temat osiągnięć edukacyjnych ucznia. Szkoła może zatem uznać, że lepiej zrealizuje ten cel za pomocą opisowej informacji zwrotnej, a nie tradycyjnych stopni.

Możliwość prowadzenia szkoły bez ocen w Polsce wynika również z art. 44i. Zgodnie z tym przepisem:

  • w klasach I-III szkoły podstawowej sposób wystawiania ocen bieżących ustalany jest w statucie szkoły, zaś oceny śródroczne i roczne klasyfikacyjne są ocenami opisowymi;
  • od klasy IV sposób wystawiania ocen bieżących i śródrocznych określany jest w statucie szkoły;
  • od klasy IV oceny bieżące, śródroczne i roczne klasyfikacyjne mogą być ocenami opisowymi, o ile szkoła ustali to w statucie (oceny roczne są ustalane również według skali określonej przez ministra oświaty);
  • uczniowie posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego są oceniani w sposób opisowy (oceny bieżące, śródroczne, roczne i końcowe).

Tylko oceny roczne w starszych klasach i oceny końcowe klasyfikacyjne wystawiane w ostatnim roku nauki muszą mieć formę cyfrową (zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym oceniania uczniów w szkołach publicznych).

Na czym polega szkoła bez ocen?

Szkoła bez ocen to tak naprawdę skrót myślowy, ponieważ chodzi tutaj o brak ocen cyfrowych. W takich placówkach nauczyciele nie oceniają uczniów na "dwójkę", "trójkę" czy "piątkę". W zamian stosują słowną informację zwrotną, w której opisują osiągnięcia edukacyjne ucznia, jego zachowanie i postępy w nauce. Na czym polega różnica? Najlepiej wyjaśnić to na przykładzie.

W tradycyjnej szkole Ania otrzymuje na półrocze "piątkę" z zachowania, "trójkę" z matematyki i "piątkę" z języka polskiego. Oczywiście dobre stopnie są powodem do radości, jednak na ich podstawie trudno powiedzieć coś konkretnego o osiągnięciach edukacyjnych naszej uczennicy. Można jedynie zauważyć, że Ania prawdopodobnie lepiej sobie radzi z przedmiotami humanistycznymi niż z naukami ścisłymi.

Szkoła bez ocen nie wystawia tradycyjnych stopni, a przekazuje informacje w sposób opisowy. Zatem rodzice Ani mogą przeczytać, że ich córka zachowuje się kulturalnie i przyjaźnie wobec rówieśników, a przy tym jest zawsze przygotowana do lekcji. Podczas zajęć chętnie zabiera głos, a jej wypowiedzi i wypracowania wskazują na bogaty zasób słownictwa. Potrafi także czytać ze zrozumieniem i bardzo dobrze opanowała zasady ortografii. Dobrze radzi sobie ze złożonymi zadaniami tekstowymi z matematyki, jednak ma problemy z liczeniem w pamięci.

W szkole bez ocen cyfrowych Ania i jej rodzice otrzymują obszerną informację na temat dotychczasowych osiągnięć edukacyjnych uczennicy. Zyskują większą świadomość mocnych stron córki i jej postępów w nauce. Jednocześnie otrzymują sygnał, które zajęcia sprawiają Ani trudność i nad czym być może warto popracować. W efekcie ocena opisowa spełnia swoje zadanie lepiej niż tradycyjny stopień, z którego trudno cokolwiek wywnioskować.

W jaki sposób szkoła bez ocen cyfrowych wpływa na edukację dziecka?

Komitet Psychologii Polskiej Akademii Nauk zaleca odejście od tradycyjnego systemu oceniania. Według specjalistów stopnie służą przede wszystkim do porównywania uczniów ze sobą i nie zapewniają wystarczających informacji, który wspierałyby rozwój dziecka. Co więcej, oceny mogą osłabiać motywację u uczniów mających trudności w nauce. Dlatego naukowcy rekomendują wdrożenie oceniania kształtującego. Chodzi o to, aby nauczyciele dostarczali swoim podopiecznym informacje zwrotne, które mają pozytywny wpływ na proces uczenia się i podejście ucznia do nauki. Na czym polega to korzystne działanie?

Świadomość swoich kompetencji

Szkoła bez ocen cyfrowych pomaga uczniowi uświadomić sobie, w czym jest dobry, a co może wymagać dodatkowej pracy. Zyskuje również większe możliwości znalezienia przyczyny swoich słabszych wyników i obrania dalszej ścieżki rozwoju. Oceny opisowe sprawiają, że również rodzice stają się bardziej świadomi predyspozycji swoich dzieci.

Większa motywacja

Dzięki szczegółowej informacji zwrotnej uczeń zyskuje pełny obraz efektów swojej pracy. Może łatwiej zauważyć swoje postępy w nauce, co zachęca go do wytrwałości i podejmowania nowych wyzwań. Kolejna "jedynka" działa deprymująco i może zniechęcić ucznia do podejmowania wysiłku, natomiast szerszy opis pozwala skupić się na konkretnych kwestiach, które wymagają poprawy.

Brak rywalizacji

Szkoła bez ocen sprzyja indywidualizacji procesu uczenia się. Uczeń może pracować w swoim tempie, ponieważ nie musi porównywać swoich "piątek", "czwórek" czy "trójek" ze stopniami innych uczniów. W dodatku informacja opisowa zapewnia lepszy wgląd w rozwój ucznia, co pozwala na dostosowanie procesu nauczania do jego predyspozycji.

Poczucie sprawczości

Informacje opisowe sprawiają, że dziecko bardzo dobrze poznaje swoje mocne i słabe strony, a także może zauważyć postępy w konkretnych zagadnieniach (np. geometrii, czytaniu ze zrozumieniem, nauce gry na instrumencie). Porównując oceny z różnych okresów, może zauważyć, że ma realny wpływ na swoją edukację. W rezultacie szkoła bez ocen pomaga w kształtowaniu cech przydatnych również w dorosłym życiu (tj. poczucia sprawczości i odpowiedzialności).

Szkoły bez ocen w Polsce - które placówki oceniają w sposób opisowy?

Wiemy już, na czym polega szkoła bez ocen i jaki może mieć wpływ na rozwój dziecka. Pozostaje jednak pytanie, w których placówkach stosuje się opisowe informacje zwrotne zamiast tradycyjnych stopni? Nowoczesny system oceniania oferują szkoły niepubliczne - Niepubliczna Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I Stopnia SONUS w Radomiu oraz Niepubliczna Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I Stopnia "Elementarz" w Katowicach. Placówki zapewniają kształcenie ogólne na poziomie szkoły podstawowej, a także edukację muzyczną I stopnia. Uczniowie szkół SONUS i "Elementarz" otrzymują oceny opisowe, które pozwalają na holistyczne podsumowanie osiągnięć ucznia, zarówno w zakresie edukacji, jak i rozwoju emocjonalnego czy społecznego.

Więcej informacji na temat szkoły bez ocen "Elementarz" można uzyskać: